صنعت بازیافت پلاستیک و لاستیک در ایران و دنیا

چه بخواهیم چه نخواهیم، پلاستیک و لاستیک به یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های زندگی ما تبدیل شده‌اند. تقریبا هیچ چیز در اطراف ما وجود ندارد، که درصدی پلاستیک در آن به کار نرفته باشد. از تلفن همراهی که در جیبتان هست گرفته، تا بطری آب معدنی که نوش جان می‌کنید، همگی از فراورده‌های پتروشیمی و پلاستیک نشات می‌گیرند. فراورده‌هایی که مدت‌هاست در زندگی ما جا خوش کرده‌اند و روزی با اتمام سوخت‌های فسیلی با بحران مواجه می‌شوند.

از همین رو،صنعت بازیافت پلاستیک و لاستیک برای به تعویق انداختن و حتی پیشگیری از این اتفاق، آمده است تا عمر بیشتری برای پلاستیک‌های حیاتی زندگی‌مان بخرد و از طرفی دیگر، از آسیب به محیط‌ زیست ما هم جلوگیری کند. این ضایعات که بیش از 300 سال در محیط زیست باقی می‌مانند به جایی برای بازیافت نیاز دارند. صنعت بازیافت، بهترین ابزاری است که با آن می‌توانیم مدت بیشتری پلاستیک داشته باشیم و از محیط زیستمان هم مراقبت کنیم، اما این صنعت کم هزینه نیست. مهم‌ترین بخش این صنعت سوخت‌های فسیلی است که از صنعت پتروشیمی گرفته می‌شوند؛ پس از آن، با استفاده از خواص پلیمر می‌توان به ساخت این محصولات ادامه داد. از طرفی گرانول عضو بسیار مهمی برای بازیافت پلاستیک است و برعکس پلیمر که به‌وفور در طبیعت یافت می‌شود نامحدود نیست. در ادامه، قصد داریم به بررسی صنعت بازیافت پلاستیک و نقش‌های آن در ایران و جهان بپردازیم.

تفاوت بازیافت پلاستیک ایران با سایر کشور ها

با لغت طلای کثیف آشنایی دارید؟ طلای کثیف اصطلاحی است، که به پلاستیک اطلاق می‌شود و به ارزش بازیافت آن اشاره می‌کند. البته هر چقدر که این طلا با ارزش باشد، بازیافت آن‌هم به همین اندازه هزینه‌بر و ارزشمند است. برخی از پلاستیک‌هایی که جمع‌آوری می‌شوند و به کارخانه‌های بازیافت هدایت می‌شوند، تمیز و برخی دیگر کثیف هستند. این بار هم نوبت به برخی از پلاستیک‌های کثیف می‌رسد که به شست و شو احتیاج دارند. از همین رو، دستگاه‌های بسیاری در این صنعت به فروش می‌رسند، که وظیفه اصلی و مهم آن‌ها شست و شو این پلاستیک‌های کثیف است. پس از جدا شدن این دو دسته از ضایعات و شست و شوی دسته کثیف، به مرحله بعدی وارد می‌شوند.

ساده‌ترین اجسام پلاستیکی در میان این ضایعات وسایل کوچک، ظروف، آبکش‌ها و ضایعات سبک هستند. این قطعات پلاستیک، پس از شست و شو به‌سادگی وارد آسیاب پلاستیک  می‌شوند و پس از خرد شدن به صورت مستقیم در بسته‌بندی‌های مخصوص خود قرار می‌گیرند. تمام پلیمر به دست آمده از این آسیاب در اکثر کارخانه‌های دنیا به صورت بسته‌بندی‌های مجهز حمل و نقل می‌شوند، اما در کشورمان از گونی معمولی به جای بسته‌بندی‌های رایج استفاده می‌شود. پس از خارج شدن از آسیاب، ضایعات پلاستیک به دو دسته محصولات خالص و محصولات ناخالص تقسیم می‌شوند، که خودش بر اساس جنس و رنگ انجام می‌شود. پس از این جداسازی، قطعات ناخالص دور ریخته می‌شود و پلاستیک‌های خالص شده به جمع سایرین می‌پیوندند.

البته در کشورمان به علت این که این مراحل بازیافت در کارگاه‌های کوچک انجام می‌شود، از روش‌های دیگری برای جدا سازی این ناخالصی‌ها استفاده می‌شود. کمبود دستگاه بازیافت پلاستیک های اتوماتیک باعث می‌شود، تا کارگران ابتدا گونی‌های ناخالص را در ستون‌های مرتفع آب ریخته و اجازه می‌دهند تا تمام ناخالصی‌ها ته نشین شوند و بعد به جمع آوری مواد خالص می‌پردازند، که از نظر هزینه، دستگاه‌های اتوماتیک به صرفه اما وقت‌گیر است. با این حال اتفاقی که پس از این لحظه برای پلاستیک‌های بازیافت شده می افتد، ورود به دستگاه‌های سانتریفیوژ برای خشک شدن است. چرخش 360 درجه این دستگاه‌ها به سرعت این مواد خالص را آبگیری می‌کنند و کار بازیافت به مرحله بعد وارد می‌شود.

شاید بتوان گفت که بزرگ‌ترین تفاوت میان بازیافت در ایران و سایر کشورهای خارجی استفاده از پروسه‌های مدرن و دستی است. در کشور ما، هر یک از دستگاه‌های بازیافت چیزی نزدیک به 250 میلیون تومان قیمت خواهد داشت و دست بر قضا، هزینه‌های نگهداری بسیاری هم دارند. از همین رو، اکثر صاحبان سوله‌های بازیافت تعدادی کارگر استخدام می‌کنند؛ البته بخش آسیاب کردن پلاستیک و لاستیک ها همچنان باید به صورت مکانیکی انجام شود، اما تمام پلیمر به دست آمده از این پس با دخالت دست جمع‌آوری خواهد شد. هزینه استفاده از کارگران به مراتب پایین‌تر از دستگاه‌های گران قیمت است و از همین رو، ناخالصی باری بازیافت ما همیشه در سطح بالایی قرار دارد. تمام پلیمر به دست آمده از بازیافت بعدا در پروسه تولید محصولی دیگر وارد می‌شود و در نتیجه، با تولید محصول ناخالص این چرخه با هر بار تغییر، یک درصد به ناخالصی نهایی محصولات می‌افزاید.

پلیمر نامرغوب یکی از دلایل ساخت پلاستیک‌های خشک و شکننده است (به غیر از پلیمرهای خشک). اجناسی که بعضاً با برجستگی‌های نامتعارف در بازار تولید می‌شوند هم یکی دیگر از محصولات پلیمر نامرغوب هستند. از همین رو، بهتر کردن کیفیت بازیافت پلاستیک و لاستیک می‌تواند اولین و مهم‌ترین قدم در جهت کم کردن هزینه‌های آینده شود. از طرفی با استفاده کردن از دستگاه‌های گران قیمت می‌توان ارزش تولیدات و کیفیت آن‌ها را بالا برد و از طرفی دیگر هر پلاستیک در حدی مشخص قائل بازیافت است. وقتی یک محصول پلیمری از حد مشخصی از ناخالصی می‌گذرد، دیگر قابلیت بازیافت را نخواهد داشت و از همین رو دو تأثیر منفی بر زندگی‌هایمان خواهد داشت. اولی استفاده بیش از حد از منابع طبیعی است و دومی از بین رفتن محیط زیست.

متاسفانه شیوه بازیافت پلاستیک در کشورمان به همین شیوه بی‌کیفیت نامرغوب رو به پیشرفت است و کارخانه‌های کوچک به تولید پلیمرهای نامرغوب ادامه می‌دهند. پس از گذراندن این فاز شاید تا 50 سال آینده شاهد پلاستیک‌هایی باشیم، که نه ارزش استفاده کردن دارند و نه می‌توان آن‌ها را بازیافت کرد. در این نقطه می‌توان با  زمینی که دوستش داریم خداحافظی کنیم چون جای زباله غیرقابل بازیافت، در زباله‌دانی است.